قايناق-باش وورو سايتلار

قاراباغ در آیینه تصویر
خوجالی
قاراباغ سوی قیریمی
شهوت خون داشناکهاي ارمني
armenianreality
ermenisorunu.gen.tr
Sarı Gelin
Armenian Issue
tall armenian tale
Ermeni sorunu
The Armenian Issue Revisited
human.az
Güneşin Doğduğu Şehir Igdir
azerigenocide.org
khojaly.net
Khojaly.org.az
karabakh.org
http://www.karabakh-terror.com
Ermeni Araştırmaları Enstitütü
Armenian Allegations: Myth and Reality
devletarsivleri.gov.tr
ERMENÄ°LER TARAFINDAN YAPILAN KATLÄ°AM BELGELERÄ° (1914-1921)
OSMANLI BELGELERÄ°NDE ERMENÄ°LER (1915-1920)
FRANSA-ERMENÄ° Ä°LÄ°ÅžKÄ°LERÄ°
BELGELERLE ERMENÄ° SORUNU
SOVYET ARŞİVİNDE ERMENİ SORUNU
TÃœRKLERE UYGULANAN SOYKIRIMA AÄ°T CETVEL
BELGELERİN ÖZET VE TRANSKRİPSİYONU
ERMENÄ° Ä°DDÄ°ALARI
kafkas.edu
SUMMARY OF THE DOCUMENTS
massacres in Anatolia and Azerbaijan
Iravan- Azerbaijan
ataa.org
Khojaly Massacre Commemoration Site
UNUDULMAYAN GƏRÇƏKLƏR



گؤرونتولر


Sarı Gelin

Günéy Azerbaycanda Ermeni Daşnak ve Asoru Cilovların Türk xalqına qarşı yapdıqları soyqırım ve toplu qırqınlardan alınan dersler. گونئى آزه‌ربايجاندا ائرمه‌نى داشناك و آسورو جيلوولارين تورك خالقينا قارشى ياپديقلارى سوى قيريم و توپلو قيرقينلاردان آلينان درسله‌ر . Massacre and genocide of South Azerbaijanian Turks by Dashnatsutyun (Dashnak) Armenians and Jilu Assyrians. Massacre et genocide des Turcs Azerbaijanian du sud par des Arméniens de Dashnatsutyun (Dashnak) et des Assyriens de Jilu

Wednesday, April 20, 2005


طائفه ايگدير- ارمنيان و هيستري كشت و كشتار- آزادسازي ايگدير


سؤزوموز
ساري گلين
ائلخان


طائفه ايگدير- ايگدر

ايگدير طائفه اي ترك در تركمنستان٬ ايران٬ آذربايجان و تركيه و نام يكى از طوائف ٢٤ گانه اوليه اوغوز مىباشد ּ اين كلمه به معاني نيكي٬ مردانگي٬ خوبي٬ بزرگ٬ برجسته٬ عالي٬ قهرمان٬ سركرده و غيره (ياخشىليق٬ ارليك٬ اييي٬ بؤيوك٬ اولو٬ ايگيت٬ باشخان٬ باهادير) آمده استּ(اين كلمه گويا با ايگده-ايده (بيد) از بن ايگ-ايي به معني بوي خوش هم ريشه استּدر سراسر آزربايجان (آزربايجان شرقي٬ زنجان٬ ּּּ)٬ خراسان و جنوب ايران دهها نام جغرافيائي تاريخي به نام ايگلي٬ ايگده٬ ايگده لو٬ ايگده ليك و ּּּ وجود دارد)ּ

در روايات اوغوزي٬ ايگدير بيگ٬ نام پسر بزرگ دنيزخان يكى از شش پسر اوغوزخان استּ او اولين باشبوغ طائفه ايگدير طائفه ٢١ ام منسوب به شاخه اوچ اوخ از ايچ اوغوزهاستּ (اين طوائف عبارتند از 1- قينيق 2- قاييق (قايي) 3- بايندر (باييندير٬ بايندور) 4- ايوا (ييوا-ايوه٬ ييوه) 5- سالغور (سالور٬ سالير) 6- افشار (آوشار) 7- بيگدلي (بگ تيلي٬ بگ دلي٬ بيديلي) 8- بوگدوز 9- بيات (بايات٬ باياد) 10- يازقير (يازر٬ يازير٬ يازغير) 11- اينور (ايمور٬ ايمير) 12- قارابولوك (قارا بؤلوك) 13- آلكابولوك (آلقا بؤلوك) 14- ايغدير (ايگدير٬ ييگدير) 15- اورگير (٬ يوره گير٬ اوره گير) 16- توتيركا (توترقا٬ دودورقا) 17- اولايوندلوق (الايونتلي٬ آلايندلغ) 18- توگر (تؤكر٬ دؤگر) 19- بچه نك (پچنك٬ بجنك) 20- چووالدير (جولدر) 21- چپنــي 22- چـاروق (چاروقلو٬ چرقليغ) 23- ياپرلي 24- قارقين). طايفه ايگدير قديمي ترين و ديرپاترين طايفه در بين اين اقوام به شمار مي رود و در كتيبه هاي يني سئي ـ اورخون (در تركستان- اويغورستان چين) از آن نام برده شده است. ايگدير همچنين نام يكى از داستانهاي جديدا بدست آمده سري حكايات دده قورقود ميباشدּ اين حكايات مركب از دوازده داستان (واريانت آذربايجاني) اند كه با كشف پنج داستان جديد (واريانت تركمني) اكنون تعداد آنها به ١٧ رسيده استּ داستانهاي جديد پيدا شده دده قورقود چنين اند: ١- ايگدير٬ ٢- ديش اوغوزلارين گوه ر خانليغينا قارشي گوره شي٬ ٣- اوغوزلارين ملاللاشماغي٬ ٤- تكه محممد٬ ٥- سالير قازان و ايت امجك حيكايه سيּ(سه داستان توسط آتا رحمانوف٬ دو داستان توسط نورميرات اسن ميرادوف جمع آوري شده است)ּ

طائفه ايگدير هم مانند بسياري از طوائفي كه در دوره سلجوقيان به خاورميانه مهاجرت نموده بودند٬ به صورت وسيعى پراكنده شده استּ(براي كتابشناسي طائفه ايگدير به اين آدرس مراجعه كنيد)ּ ايغديرها در تشكل تبارى خلق تركمن و ترك (ايران٬ آذربايجان٬ تركيه) نقش داشته اند.

در آذربايجان: در آذربايجان جنوبي در استان آذربايجان غربي شهري بنام ايگدير در ١٤ كيلومتري جنوب شرقي اورميه (در ساحل اورمو گؤلو – درياچه اورميه) ٬ همينطور دو مركز جمعيتي به نامهاي آشاغي ايگدير (ايدير) و يوخاري ايگدير (ايدير) در استان اردبيل (در جوار جمهوري آذربايجان) وجود داردּ همچنين نام اوليه صخره مشهور به كاظيم خان داشي در درياچه اورميه٬ "يكدر" بوده كه بعدها به قيرخلار (قرخلار) و از زمان غائله سيميتقو به كاظيم خان داشي مشهور شده استּبر خلاف ادعاهاي بي اساس رسمي٬ يكدر همان ييگدير تركي است و به معني يك عدد در! فارسي نيستּ

در جنوب ايران- ايگدر اوباسي از ايل قشقائي: گروهي از ايگديرها٬ تيره اى (اوبا) از اويماق (طائفه) عمله از اتحاديه طوائف (ايل) تركان آذربايجاني جنوب ايران قشقائي را تشكيل مىدهندּ در سال ١٩٥٨ اين اوبا از حدود ٤٠٠ خانوار (ائو) تشكيل شده بودּ مانند ديگر اوباهاي عمله و كل قشقائيها٬ ايگديرها هم اصلا از نواحي شرق-مركزي تركيه بوده و قبل از اسكان در جنوب ايران مدتي در آذربايجان جنوبي و شمالي ساكن بوده اندּ تيره ايگدير (ايگدر) از طائفه عمله به همراه اردكپان (؟)٬ صفىخاني و قتلور (؟)اخيرا و گويا با رضايت خود در دشت بكان در ١٤٠ كيلومتري شهرستان شيراز در استان فارس با ايجاد شهركي كه بدين منظور احداث شده است يكجانشين شده اندּ يكي از رهبران قيام تركان آذربايجاني جنوب ايران بر عليه قواي انگليس در جنگ اول جهاني٬ "مسيح خان ايغدير" از اوباي ايگدر ايل قشقائي بوده استּ

در تركيه: گروه ديگري از ايگديرها به سوي آنادولو رهسپار شده اندּ در قرن ٬١٦ ٤٣ روستا و ديگر اماكن با نام ايگدير در آناتولي وجود داشتּ در ناحيه تارسوس٬ تيره اي (اوبا) به اسم اگدير در ميان گؤكچه لو ها و در اطراف آدانا٬ دو طائفه (اويماق) با همين نام و يك طائفه ايگدير ديگر جزء طائفه ساري حمزه لو موجود بودּ همچين بسياري از ايگديرها در پيرامون قاري تاش٬ گولنار و موت در ناحيه ايچ ائل ساكن شده بودندּ برخي از اينها به طائفه بوز دوغان كه در مجاورت قوچ حيصار در آناتولي مركزي ساكن بود پيوسته اندּامروز هنوز ١٩ اسم جغرافيايى در تركيه با نام ايگدير در ولايات ايچ ائل٬ دنيزلي٬ مالاتيا٬ قارس٬ اسكي شهير٬ توكات٬ گوموشخانا٬ بورسا٬ آنكارا٬ چانقيري٬ كاستامانو٬ سامسون و اوردو وجود داردּ

بزرگترين مركز جمعيتي با نام ايگدير در تركيه٬ شهر ايگدير مركز استاني به همين نام در آذربايجان تركيه استּ (دو سايت مربوط به استان آذربايجاني ايگدير در تركيه: ايغدير و اييديرليجبار باغچه بان (عسكرزاده) بنيانگذار مدارس نابينايان و ناشنوايان در ايران مدتي فرماندار اين شهر آذربايجاني تركيه بوده استּ وي با آغاز جنگ بينالملل اول و كشمكشهاي خونين ميان مسلمانان و ارامنه، به تركيه مهاجرت كرد. در آنجا، ابتدا تحويلدار و سپس فرماندار شهر ايگدير شد؛ ولي چندي بعد به قفقاز بازگشتּ .وي در 1297ش، در شهر نوراشين، از توابع ايالت ترك نشين و آذربايجاني ايروان، مدرسهاي تأسيس كرد كه پس از اشغال شهر توسط ارمني يان و پاكسازي و اخراج اهالي ترك و بر اثر شدت گرفتن خونريزيها تعطيل شد و باغچه بان نيز به علت آشفتگي اوضاع با خانوادة خود در 1298 به ايران مهاجرت نمود.

در تركمنستان: گروهي از ايگديرها در شمال شرق ايران امروزي در تركمنستان جنوبي ساكن شده و به اتحاد طائفه اي يوموت پيوسته اند اما از نظر شجره سازماني از طايفه منطقهاي كه در آن هستند متمايزند. (در ميان شاخه هاي ايلات در جامعة كنوني تراكمه از ميان 24 طايفه اوليه اغوز مي توان نام 12 طايفه را به وضوح مشاهده كرد. طوايف قايي ، بايات ، يازير (قاراداشلي)، دودورقه ، آوشار ، قارقين ، باياندير ، چاودير ، سالير ، ايمير ، ايگدير ، و ايوه (آغزي يوليق) در زمره اين طوايف تركمن كه در تركستان ، افغانستان و نيز شمال ايران مي زيند به شمار مي آيند). در زبان تركمنى مثلى وجود دارد كه آن نام دو طائفه اوليه اوغوز٬ ايمور و ايگدير ذكر مىشود : آصلينگ آزسا ايمير (آل)، پألينگ آزسا ايگدير (= بهلكه) (آل).

جمعيت طائفه كوچك ايگدير بين ٣٠٠ (چارلز ادوارد يئيت) تا ٧٠٠ خانوار (فيلد) تخمين زده شده استּ اين گروه در نزديكي گنبد كاووس و خرابه هاي شهر قديمي جرجان و در ٩٥ كيلومتري شمال شرقي استرآباد زندگي مي كنندּ امروز دو شهر به اسم آشاغي ايگدير و يوخاري ايگدير در ١٢ كيلومتري جنوب گنبدكاووس وجود داردּ ايگديرها كه به دليل دور بودن از مركز و مقامات دولتي٬ به شكل نافرمانترين و مستقلترين طوائف يوموت ذكر شده اند در طول قرن نوزده هيچگونه مالياتي به دولت تركي- آذربايجاني قاجار پرداخت نكرده اندּ



ارمنيان و هيستري كشت و كشتار




شرق تركيه و مخصوصا آذربايجان آن در سالهاي جنگ جهاني اول صحنه هجوم و اشغال نيروهاي روس و ارمني و متحمل تلفات و ضايعات انساني بسياري بوده استּارمنيان كه نتوانسته بودند در سرزمين وعده داده شده به خود از طرف دولتهاي روسيه٬ فرانسه و بريتانيا اكثريت جمعيتي را بدست آورند٬ به منظور تغيير تركيب ملي منطقه به قتل عام سيستماتيك اهالي ترك و مسلمان در مناطق معينى دست زده اندּ تاكنون در اين منطقه٬ نزديك به ٢٠٠ گور دسته جعمي غيرنظاميان ترك كشته شده توسط نيروهاي ارمني كشف شده استּ اين فجايع و هيستري كشت و كشتار با جزئيات تمام در اسناد دولتي و آرشيوها و در جرائد وقت ثبت شده استּ

به عنوان نمونه در صورت مجلس مسلمان فراكسيونو در قفقاز جنوبي به تاريخ ١٥ آوريل ١٩١٨ در باره فجايع ارمني چنين گفته مي شود (به نقل از سايت ايلديريم): «تیفلیسه گله ن روم موهاجيرلری قارص ويلایتیندهکی موسلمانلارین حالینی بئله تصویر ائدیرلر: تورکيیه اوردوسو قارشیسیندان روجعت ائده ن ائرمنی عسکری بیرلیکلری و سيلاحلی ائرمنی قاچقینلاری٬ یوللاری اوستوندهکی موسلمان کندلرینی یئر اوزوندن سیلهرک هر بیر شئیی آتش و قیلینجدان کئچیریر و تصوورو ايمکانسیز بیر دهشت و فلاکته دوچار ائدیرلر. «غاليب» ائرمنی اوردوسو حربی غنیمتلر، یعنی سونگو اوجونا تاخیلمیش سود امهر اوشاقلار ایله کئچدیکلری یوللار اوزرینده موسلمان قادینلاری چیپلاق سویوندورورلار... روملارین روایتینه گؤره بو جهننم عذابینی گؤرموش، چیلدیرمیش قادین و اوشاقلارین اورک پارچالایان انینلرینی، یاشلیلارین اومیدسیز نالهلرینی دینلهمک اوچون مافوقالبشر بیر اعصابا ماليک اولمالیدیر. سکسن ایکی کنددن آرتیق بیر سانجاق (ويلایت) بو تصویری ايمکانسیز اولان فلاکته دوچار اولموشدور.»

ترجمه: "مهاجرين روم كه از آناتولي به تفليس آمده اند وضعيت قارس را چنين تصوير مي كنند: واحدهاي نظامي و فراريان مسلح ارمني كه از مقابل ارتش تركيه عقب نشيني مي كنند٬ در مسير خود همه دهات مسلمان نشين را با خاك يكسان كرده٬ هر چيز را از آتش و شمشير خود گذرانيده و دچار دهشت و فلاكتي غير قابل تصور مي نمايندּ ارتش پيروز ارمني٬ در راههايى كه از آن با غنيمتهاي جنگي خود -يعني كودكان شيرخواره اي كه به سر نيزه كرده- عبور مي كند٬ زنان مسلمان را برهنه مي گرداند ּּּּ به روايت اهالي آناتولي٬ براي تحمل ناله هاي نااميد سالمندان٬ و فريادهاي دلخراش كودكان و زناني كه عذاب اين جهنم را ديده و ديوانه شده اند٬ بايد داراي اعصاب مافوق بشري بودּ ولايتي با بيش از هشتاد و دو روستا به اين فلاكت غيرقابل توصيف دچار شده است"ּ

در يكي از گزارشهاي رسمي دولتي از منطقه ايگدير به تاريخ ٢٨- ١٠ – ١٩١٩ (3 S. L338 (28. X. l9l9) HR. SYS. 2602- 1/219, 223- 230, 232, 236- 241) چنين گفته ميشود: "ارمنىيان كه در سوغانلي داغي ساري قاميش به طائفه ايوب پاشا و در ناحيه قاراقورت كاغيزمان به كردها هجوم آورده بودند مجبور به عقب نشيني شدندּ هنگام پس نشيني در حوالي ايگدير ٬ اهالي روستاهاي اوبا متشكل از صد خانوار و پرسا با بيست و پنج خانوار را تماما قتل عام كرده و از روستاي تاووس صد و پنجاه تن و اهالي روستاي سيصد خانواري يايلاچي را قسما كشتار نموده اندּ ارمنيان روستاهاي يوخاري قوتورلو٬ آشاغي قوتورلو و كؤسه لر را غارت نموده و به آتش كشيده اند٬ به روستاهاي زاكيم٬ چئرميك و بارديز حمله نموده و هر كس را كه در مقابل خويش يافته اند به قتل رسانيده اندּ ارمنيان به سوي دهاتياني كه در مزارع مشغول كار بودند با توپ و مسلسل آتش گشوده اندּ از شدت فجايع در ايگدير٬ تقريبا دو هزار تن از اهالي براي نجات جان خود به حدود بايزيد پناه آورده استּ به سبب آنكه در حين مظالم و جنايات٬ سربازان ارمني زنان مسلمان را پس از تجاوز٬ لخت كرده و در ميان خود مي گردانند٬ بسياري از اهالي مسلمان از پناه جستن به بايزيد منصرف شده و براي مقابله برگشته اندּ با اينكه ارمنييان عامل اين فجايع ادعا كرده اند از طرف ژنرال آمريكائي مورد حمايت قرار دارند اما به منظور جلوگيري از شكايت اهالي به هئيت آمريكائي- كه قرار است در روستاهاي مسلمان به بازرسي بپردازد- اهالي را تهديد كرده و تحت فشار قرار داده اند"ּ

ليست غيرنظاميان ترك (و كرد٬ عرب) قتل عام شده توسط ارمنيان بين سالهاي ١٩٢٢-١٩٠٦ در شرق تركيه بنابر آرشيو دولتي وقتּ جمعا ٥٢٤ هزار نفرּ براى منابع به اين آدرس مراجعه كنيدּ

موش ١٠ نفر (١٩١٠) - قارس٬ آرداهان ٣٠٬٠٠٠ نفر (٢١-٢-١٩١٤) - دوتاك ٣ نفر (٢-١٩١٥) - هاسكاي ٢٠٠ نفر (٢-١٩١٥) - بيتليس ٢٩ نفر (٤-١٩١٥) - موراديه ١٠٬٠٠٠ نفر (٤-١٩١٥) - وان ١٢٠ نفر (٤-١٩١٥) - وان ٢٠٬٠٠٠ نفر (٥-١٩١٥) - موش ٨٠٠ نفر (١٩١٥) - بيتليس ١٦٬٠٠٠ نفر (٥-١٩١٥) - بيتليس ٤٠٬٠٠٠ نفر (٩-٥-١٩١٥) - بيتليس ١٢٣ نفر (٩-٥-١٩١٥) - وان ٤٤ نفر (١٩١٥) - موكوس سهان ١٢١ نفر (٧-٦-١٩١٥) - موش آكچان ١٩ نفر (٧-١٩١٥) - بيتليس هيزان ١١٣ نفر (١٩١٥) - وان ٥٬٢٠٠ نفر (١٩١٥) - موكوس ١٢٦ نفر (٨-١٩١٥) - ترمه ٩ نفر (١٥-١-١٩١٦) - وان٬ رشاديه ١٥ نفر (١-٤-١٩١٦) - پاسينلر ٢٬٠٠٠ نفر (٨-٥-١٩١٦) - ترجان ٥٦٣ نفر (٨-٥-١٩١٦) - وان٬ تاتوان ١٬٦٠٠ نفر (٨-٥-١٩١٦) - بيتليس ١٠٬٠٠٠ نفر (٨-٥-١٩١٦) - وان ٤٤٬٢٣٣ نفر (١١-٥-١٩١٦) - مالازگيرت ٢٠٬٠٠٠ نفر (١١-٥-١٩١٦) - وان ١٬٠٠٠ نفر (٢٢-٥-١٩١٦) - كؤپروكؤي٬ وان ٢٠٠ نفر (٢٢-٥-١٩١٦) - وان ١٥٬٠٠٠ نفر (٢٢-٥-١٩١٦) - وان ٨ نفر (٢٢-٥-١٩١٦) - وان ٨٬٠٠٠ نفر (٢٢-٥-١٩١٦) - وان ٨٠٬٠٠٠ نفر (٢٢-٥-١٩١٦) - وان١٥٬٠٠٠ نفر (٢٢-٥-١٩١٦) - اوف ٥ نفر (٢٣-٥-١٩١٦) - ترابزون ٢٬٠٨٦ نفر (٢٣-٥-١٩١٦) - وان ٣٠٠ نفر (٢٣-٥-١٩١٦)- موش ٥٠٠ نفر (٥-١٩١٦) - بايزيد ١٤٬٠٠٠ نفر (٢٥-٥-١٩١٦) - بيتليس ١٢ نفر (١١-٦-١٩١٦) - وان٬ عابباس آغا ١٤ نفر (٦-١٩١٦) - ادرميت٬ واستان ١٥٬٠٠٠ نفر (٦-١٩١٦) - موش ١٠ نفر (؟٣٢٩) - شاتاك سرير ٤٥ نفر (٦-٦-١٩١٦) - شاتاك١١٥٠ نفر (٦-٦-١٩١٦) - بيتليس ٣١١ نفر (١٤-٨-١٩١٦) - هينيس ٨٧٠ نفر (١٩١٨) - ترجان ٥٨٠ نفر (١٩١٨) - قارس ٩ نفر (١-١٩١٩) - كيليس ٢ نفر (٢١-١-١٩١٩) - عوثمانيه ١ نفر (١٨-١-١٩١٩) - آدانا٬ پوزانتي ٤ نفر (٢٦-٢-١٩١٩) - پاسينلر ٣ نفر (١٣-٦-١٩١٩) - ايگدير ٨ نفر (٣-٦-١٩١٩) - قارس٬ گؤله ٩ نفر (٧-٧-١٩١٩) - كاغيزمان ٦ نفر (٩-٧-١٩١٩) - قورودره ٨ نفر (٩-٧-١٩١٩) - مسجيدلي ٤ نفر (٨-٧-١٩١٩) - گوليان تپه ١٠ نفر (٨-٧-١٩١٩) - مسجيدلي ٢٠ نفر (١١-٧-١٩١٩) - بولاقلي ٢ نفر (١٩-٧-١٩١٩) - قارس٬ كاغيزمان ٩ نفر (٢٤-٧-١٩١٩) - ساري قاميش ٨٠٣ نفر (٧-١٩١٩) - ساري قاميش ٦٩٥ نفر (٧-١٩١٩) - دهات گوناگون ٢٬٥٠٢ نفر (٨-١٩١٨) - كاغيزمان ٤ نفر (٥-٧-١٩١٩)- زاروشات ٨٦ نفر (٦-١-١٩١٩) - تيكنيس٬ آغادوه ٥ نفر (١٩١٩) - پاسينلر ٢ نفر (١٩-٧-١٩١٩) - ناخجيوان ٤٬٠٠٠ نفر (١٩١٩) - قورودره ٨ نفر (٧-١٩١٩) - آقجاقالا ١٨٠ نفر (٤-٧-١٩١٩) - ساري قاميش ٩ نفر (١٩١٩) - ارزروم ١٥٣ نفر (١٥-٨-١٩١٩) - ارزروم ٤٢٦ نفر (١١-١٩١٩) - اونيه ١٢ نفر (٩-١٩١٩) - آللاهواكبر ٣ نفر (٩-١٩١٩) - ساري قاميش ٢ نفر (١٤-٩-١٩١٩) - ماراش ٢ نفر (١١-١١-١٩١٩) - آدانا ٤ نفر (٩-٧-١٩١٩) - اولوقيشلا ٧ نفر (١٦-١١-١٩١٩) - آدانا ٦ نفر (٤-١٢-١٩١٩) - آنتئپ ١ نفر (٢٢-١-١٩٢٠) - زاروشات ٢١٥٠ نفر (١-٢-١٩٢٠) - شوره گل ١٬٣٥٠ نفر (٢-٢-١٩٢٠) - چيلدير ١٠٠ نفر (١٠-٢-١٩٢٠) - پوزانتي ٤٠ نفر (٢٨-٢-١٩٢٠) - زاروشات ٤٠٠ نفر (٩-٣-١٩٢٠) - زاروشات ١٢٠ نفر (٩-٣-١٩٢٠) - ماراش ٤ نفر (٣-١٣٣٨) - كاغيزمان٧٢٠ نفر (١٦-٣-١٩٢٠) - شوره گل٬ زاروشات ٢٠٠٠ نفر (٢٢-٣-١٩٢٠) - گومرو ٥٠٠ نفر (٦-٤-١٩٢٠)- قارس ٢ نفر (٤-١٩٢٠) – قارس٬ ارزروم ٢٧ نفر (٥-١٩٢٠) - قارس ١٧٧٤ نفر (٥-٥-١٩٢٠) - قارس ١٠ نفر (٢٢-٥-١٩٢٠) – قارس٬ ارزروم ٤٠٨ نفر (٢-٧-١٩٢٠) – زنگي باسار ١٬٥٠٠ نفر (٢-٧-١٩٢٠) - ارزروم ٦٩ نفر (٢٧-٧-١٩٢٠) - اولتو ٦٥٠ نفر (٨-١٩٢٠) – قارس٬ ارزروم ١٨ نفر (٨-١٩٢٠) - بايبورت ١٬٣٨٧ نفر (١٥-١٠-١٩٢٠) - پاسينلر ٩٬٢٨٧ نفر (١٧-١٠-١٩٢٠) - تورتوم ٣٬٧٠٠ نفر (١٨-١٠-١٩٢٠) - ارزروم ٨٬٤٣٩ نفر (١٩-١٠-١٩٢٠) - گؤله ١٠٠ نفر (٢٠-١٠-١٩٢٠) – اطراف قارس ١٠٬٦٩٣ نفر (٢٦-١٠-١٩٢٠) – آش قالا ٨٨٩ نفر (٨؟-١٠-١٩٢٠) – زارجي شات ١٬٠٢٦ نفر (٢٩-١١-١٩٢٠) - كوسور ٦٩ نفر (١-١٢-١٩٢٠) - گؤله ٥٠٨ نفر (٣-١٢-١٩٢٠) - كوسور ١٢٢ نفر (٤-١٢-١٩٢٠) – قارس٬زيتون ٢٨ نفر (٤-١٢-١٩٢٠) – ساري قاميش ١٩٧٥ نفر (٤-١٢-١٩٢٠)- گؤله ١٩٤ نفر (٦-١٢-١٩٢٠) – قارس٬ ديگور ١٤٬٦٢٠ نفر (٧-١٢-١٩٢٠) – ساري قاميش ٥٬٣٣٧ نفر (١٤-١٢-١٩٢٠) - گؤله ٦٠٠ نفر (١٩٢٠) - قارس ٣٬٩٤٥ نفر (١٩٢٠) – هارامي وارتان ١٣٨ نفر (١٩٢٠) - ناخجيوان ٦٤٬٤٠٨ نفر (١٩٢٠) - ناخجيوان ٥٬٣٠٧ نفر (١٩٢٠) – اطراف قارس ٥٦١ نفر (١٩٢٠)- ايروان ١٩٢ نفر (١٩٢٠)- زني باسار ١٨ نفر (١٩٢١-٢)- قاراكيليسه ٦٬٠٠٠ نفر (١٩٢١)- پاسينلر ٥٣ نفر (١٩٢١)- ارزروم ١٬٢١٥ نفر (٢١-١١-١٩٢١)- ناخجيوان ١٢ نفر (١٩٢١)- بايبورت ٥٨٠ نفر (١٩٢١)- آرپاچاي ١٤٨ نفر (١٩٢١)

ليست قتل عامهاي انجام شده توسط ارمنيان در شرق تركيه كه تثبيت دقيق تعداد قربانيان آنها ممكن نشده استּ براى منابع به اين آدرس مراجعه كنيدּ

روان٬ اهالي ٢٥ روستا (١١-٢-١٩٠٦) - الشكيرت٬ تعداد نامعلوم (١٧-١٢-١٩١٤) - موش٬ اهالي ٢ روستا (١-١٩١٥) - العزيز٬ تعداد نامعلوم (١٩١٥) - شاتاك٬ اهالي ٩ روستا (٢-١٩١٥) - هيزان٬ تعداد نامعلوم (١٩١٥) - بيتليس٬ اهالي ١ روستا (٩-٥-١٩١٥) - بيتليس٬ تعداد نامعلوم (٩-٥-١٩١٥) - ترابزون٬ تعداد نامعلوم (١١-٥-١٩١٥) - وان٬ تعداد نامعلوم (٥-١٩١٥) - بيتليس٬ ١٠٠ خانوار (٦-١٩١٥) - ماچكا٬ تعداد نامعلوم (١٠-٦-١٩١٥) - وان٬ ١٨٠ خانوار (١١-٦-١٩١٥) - گواش٬ تعداد نامعلوم (٨-١٩١٥) - موش٬ تعداد نامعلوم (١٢-١٩١٥) - ترجان٬ اهالي ٣٠ روستا (٥-١٩١٦) - وان٬ تعداد نامعلوم (٢٢-٥-١٩١٦) - وان٬ تعداد نامعلوم (٢٣-٥-١٩١٦) - هينيس٬ تعداد نامعلوم (٢٣-٥-١٩١٦) - دياربكر٬ اهالي ٥٥ روستا (٣-٦-١٩١٦) - بيتليس٬ تعداد نامعلوم (١١-٦-١٩١٦) - وان٬ تعداد نامعلوم (١١-٦-١٩١٦) – باش قالا٬ تعداد نامعلوم (١١-٦-١٩١٦) - تكمن٬ تعداد نامعلوم (١٩١٨) - آرداهان٬ تعداد نامعلوم (٢٥-١-١٩١٩) - قارس٬ چند چادر (١٩١٩) - ايگدير٬ صدها تن (٢-١٩١٩) – اطراف قارس٬ اهالي ٨٥ خانوار (٣-١٩١٩) – ساري قاميش٬ اهالي ١ روستا (٣-١٩١٩) - گولانتاب٬ اهالي ٢ روستا (٨-٧-١٩١٩) – بؤيوك ودي٬ تعداد نامعلوم (١٦-٧-١٩١٩) - گومرو٬ تعداد نامعلوم (٢٥-٧-١٩١٩) - قارس٬ ١ خانوار (١٢-٧-١٩١٩) - آرتوين٬ اهالي چندين روستا (٧-١٩١٩) - قارس٬ ٢ خانوار (١٢-٧-١٩١٩) - بايزيد٬ تعدادي (٧-١٩١٩) - ناخجيوان٬ اهالي ٣ روستا (١٢-٨-١٩١٩) – ساري قاميش٬ تعداد زيادي (١٩١٩) – ساري قاميش٬ اهالي ١ روستا (١٩١٩) – ساري قاميش٬ تعداد نامعلوم (١٩١٩) - قارس٬ تعداد نامعلوم (٨-١٩١٩) - قارس٬ همه مردان (١٢-٨-١٩١٩) - قارس٬ همه اهالي (١٢-٨-١٩١٩) - ارزروم٬ ٣٠ خانوار (١٥-٨-١٩١٩) - كاغيزمان٬ تعداد نامعلوم (٨-١٩١٩)– ساري قاميش٬ همه اهالي (٣١-٨-١٩١٩) - كاغيزمان٬ تعداد نامعلوم (٣١-٨-١٩١٩) - قارااورقان٬ تعداد نامعلوم (٩-١٩١٩) - ساري قاميش٬ تعداد نامعلوم (١٤-٩-١٩١٩) - قارس٬ تعداد نامعلوم (٣-١٩٢٠) – اطراف قارس٬ تعداد نامعلوم (١٩٢٠) - كوزان٬ تعداد بسياري (٣-٣-١٩٢٠) – شوره گل٬ تعداد نامعلوم (١٩٢٠) - زاروشات٬ تعداد نامعلوم (٩-٣-١٩٢٠) - كاغيزمان٬ تعداد نامعلوم (١٦-٣-١٩٢٠) – اطراف قارس٬ تعداد نامعلوم (٢٤-٥-١٩٢٠) – اطراف قارس٬ همه اهالي (٢٤-٥-١٩٢٠) – اولتو٬گؤله٬ همه مردان (٢٧-٧-١٩٢٠) – ايروان٬ قارس٬ تعداد نامعلوم (١١-١٩٢٠)- قارس٬ همه مردان (١٨-٨-١٩٢٢)


آزاد سازي ايگدير- ايگدير´ين قورتولوشو – İydir’in (Iğdır’ın) qurtuluşu

ايغدير (اييدير٬ ايگدير٬ ايگدر٬ ييگدير٬ يگدر٬ يكدرּּ) نام يكى از طوايف ٢٤ گانه و اوليه تركان اوغوز در تاريخ و همچنين شهر و مركز استانى (ايلى) به همين نام در شمال شرق تركيه (آذربايجان تركيه) استּ اهالى اين شهر ترك آذربايجاني و همه بر مذهب جعفرىاندּ در آذربايجان جنوبي (استان آذربايجان غربي٬ اردبيل) و در خراسان شمالي نيز مراكز جمعيتى چندي با نام ايگدير-اييدير وجود دارندּ يكى از اوباهاي (تيره هاي) اويماق (طائفه) عمله از ايل (اتحاديه طوائف) تركان آذربايجاني در جنوب ايران٬ قشقائىها نيز ايگدر نام داردּ



آذربايجان تركيه كه ادامه آذربايجان جنوبي و شمالي (نخجوان) در آناتولي است شامل استانهاي ايغدير٬ قارس٬ آرداهان٬ ارزروم٬ بايبورد٬ گوموشخانا و ارزينجان استּدشت ايغدير بخشى از اين ناحيه آذربايجاني است كه پس از جنگ چالديران در سال ١٥١٤ و شكست ارتش صفوى به خاك عثمانى ملحق شد اما بعد از جنگهاى ١٧٣٦ پس از عقد قرار دادي دوباره حاكميت منطقه به دست دولت تركى آذربايجانى افتاد.

ايگدير پس از جنگهاى روس-عثمانى در سال ١٨٧٧ به مدت ٤٢ سال به اشغال روسيه در آمد. اين ولايت بخشى از دولت تركى-آذربايجانى آراز (جنوب غرب قافقاز جومهورييتى = آراز تورك جومهورييتى = قارس جومهورييتى) بود كه به مدت كوتاهى در فاصله (12 فوريه 1919- 12 آوريل 1918) حيات داشت. جمهوري ترك ارس اساسا در دو منطقه ايگدير و نخجوان و از سوي تركان آزربايجاني ايگدير٬ نخجوان و ايروان تاسيس شده بودּ قلمرو حكومت ارس از ايگدير تا مهرب كشيده شده و شامل ايالات نخجوان، شرور، دره ليز و ديباسار، قمرلي، جلفا، اردوباد و مهري بود. پس از تشكيل دولت جمهوري تركيه٬ ايگدير به تركيه و نخجوان به اتحاد جماهير شوروي واگذار شده استּ

ايگدير با وقوع انقلاب بلشويكى در روسيه به سال ١٩١٧ طبق معاهده برست-ليتوسك به خاك عثمانى بازگشت و در تاريخ ١٩٢٠ پس از عقب نشينى نيروهاى ترك طبق متاركه مندوروس٬ منطقه شاهد اشغال و فجايع ارمنى شدּ ارمني يان كه با اشغال شهر ترك نشين و آذربايجاني ايروان آنرا به پايتختي دولت جديد التاسيس خويش برگزيده بودند٬ به سبب موقعيت بسيار حساس ايگدير و زنگي باسار- با بيش از ٨٠ درصد جمعيت ترك- پس از تخليه نيروهاي عثماني ايگدير را اشغال نموده و به كشتار و خونريزي در ايگدير و روستاهاي اطراف ادامه دادندּ تا اينكه منطقه در سال ١٩٢٠ توسط نيروهاى ترك به فرماندهى كاظم قارا بكير از اشغال ارمنى آزاد گرديد و نهايتا با شكست نيروهاى ارمنى توسط كاظم قارابكير دوباره به خاك تركيه ملحق شد. ١٤ قاسم روز آزادسازى ايغدير٬ روز جشن ملى سالانه استּ

ايگدير بارها معروض به دهشتناكترين قتل عامها و كشتارهاي انجام شده توسط شبه نظاميان و ارتش ارمني بوده استּصرفا در سالهاي ١٩١٩-١٩١٨ و ١٩٢٠ در ايگدير و پيرامون آن بيش از ٨٠٬٠٠٠ ترك توسط ارمني يان كشتار شده اندּ امروز در ايگدير بناي يادبود و يك موزه قتل عام به خاطره فجايع و خونريزيهاي ياد شده برپا شده استּ بناي يادبود قتل عام٬ كه سمبل مظالم و فجايع ارمني كه در دوره جنگ جهاني اول و مجادله استقلال تركيه است٬ ٤٤ متر ارتفاع داشته و مرتفع ترين بناي يادبود اين كشور بشمار ميرودּ بخش زيرين اين بنا به شكل پنج شمشير متقارب ساخته شده است٬ موزه اي است كه در آن اسناد و تصاوير مربوط به قتل عامهاي انجام شده توسط ارمنىيان به نمايش گذارده شده استּ (سوى قيريم آنيتى: قورتولوش ساواشى سيراسيندا ياشانان ائرمنى مظاليمينى سيمگه له ين بو آنيت٬ ٤٤ مئترى آشقين يوكسكلييى ايله توركييه نين ان يوكسك آنيتىدير. بيرله شديريلميش ٥ قيلينجدان اولوشور و آلت بؤلومو موزه اولوب سوىقيريمى بلگه له ين فوتوگراف و بلگه لر گؤروله بيلير.) بناي يادبود روستاي اوبا نيز٬ به خاطره ٩٨ تن كه در ١٣ سپتامبر ١٩١٩ توسط ارمني يان قتل عام شده اند برپا شده است٬ اين قتل عام به نام كشتار تاندير دامي شناخته مي شودּ در روستاي حق ممد ايگدير بناي يادبود ديگري براي ٥١ تن كه در تاريخ ١٧ سپتامبر ١٩١٩ توسط ارمنيان به قتل رسيده اند ساخته شده استּ اين قتل عام به نام كشتار سوقويوسو شناخته مي شودּ در اين محل همچنين گور دسته جمعي اي از تركان كشته شده بدست ارمنيان وجود دارد كه در سال ١٩٩٩ براي مشاهده عموم گشوده شده استּ (اييدير مركزه باغلى حق ممد كندينده ١٧ ائيلول ١٩١٩ تاريخينده قتل ائديلن ٥١ توركون آنيسينا اييدير والىلييينجه ياپديريلان آنيت. تاريخده سو قويوسو قتل-ى عامى اولاراق بيلينير. توپلو مزار ٥ اكيم ١٩٩٩ تاريخينده آچيلاراق دونيا قامواويونا گؤسته ريلميشدير).

نوشته زير سروده اى در باره مظالم و قتل عامهاى انجام شده توسط ارتش٬ شبه نظاميان و تروريسهاى ارمني در ايغدير و آزادسازي و رهائي نهائي مردم آن توسط ارتش ترك استּ


كريم يايجيلىنين اييدير ´ين ارمنى مظاليمينه دايير سؤيله ديكلرى
Kərim Yaylıcı'nın İydir'in Erməni məzaliminə dayir söylədikləri


گؤيلرينده قاتار قاتار دورنالار Göylərində qatar qatar durnalar
چايلاريندا سو ايچه ردى سونالارÇaylarında su içərdi sunalar
نه گؤيچه كلر دوغوروردو آنالارNə göyçəklər doğururdu analar
يامان ايدى٬ هله يايچى گؤيچه يىYaman idi, hələ Yayçı göyçəyi
آراشقين´دان گؤرونوردو پيچه يىAraşqından görünürdü piçəyi

يادا سالديم گئنه اسكى چاغلارىYada saldım genə əski çağları
مال٬ داواردى٬ بوتون اووا٬ داغلارىMal davardı bütün ova, dağları
يول بيته ردى٬ بيتمز ايدى باغلارىYol bitərdi, bitməz idi bağları
هر طرفدن عكس ائده ردى نئشه سىHər tərəfdən əks edərdi neşəsi
بير جننتدى اييدير´ين هر گوشه سىBir cənnətdi İydir'in hər güşəsi

هر آذرى دؤولتلىيدى٬ بى ايدىHər Azəri dövlətliydi, bəy idi
مشغله ميز عيبادتدى٬ سعى ايدىMəşqələmiz ibadətdi, sə'y idi
نئيله ميشديك٬ گوناهيميز نه ايدى؟Neyləmişdik, günahımız nı idi
گؤى اوزونه چيخدى فغان٬ صداميزGöy üzünə çıxdı fəqan sədamız
سس سالمادى او گون بيزه خوداميز!Səs salmadı o gün bizə Xuda'mız

ظاليم دوشمان اولدو بير گون سفربرZalim düşman oldu bir gün səfərbər
ياندى هر كند٬ اوبا٬ يايچى٬ خوش خبر Yandı hər kənd, oba, Yayçı, Xoşxəbər
مدد آللاه! مدد آللاه-و اكبر!Mədəd Allan! Mədəd Allah-u əkbər
آتش دوشدو يوردا٬ يووايا٬ كندهAtəş düşdü yurda, yuvaya, kəndə
بير محشردى آنا٬ اوغول ايته نده!Bir məhşərdi ana, oğul itəndə

گليب چاتدى سانكى بير آخير زامانGəlib çatdı sankı bir axir zaman
نه سيلاح وار بيزده٬ نه ده بير گومانNə silah var bizdə, nə də bir güman
ال٬ قول باغلى٬ آمان آللاه٬ الآمانƏl qol bağlı, aman Allah, əl-aman!
داغى٬ داشى بوياديلار آل قاناDağı, daşı boyadılar al qana
تانرى فورصت دوشورمه سين دوشمانا!Tanrı fürsət düşürməsin düşmana

يوخسوللوقدان آغرى دوشدو ديزلرهYoxsulluqdan ağrı düşdü dizlərə
اويخو حرام اولدو آرتيق گؤزلرهUyxu haram oldu artıq gözlərə
ائولريميز زيندان اولدو بيزلرهEvlərimiz zindan oldu bizlərə
گئجه لرى دووارلاردان آشديلارGecələri duvarlardan aşdılar
ائوه گيريب عيرضلارا ساتاشديلارEvə girib ırzlara sataşdılar

سويان سويدو٬ هر نه وارسا اللردهSoyan soydu, hər nə varsa əllərdə
تاب قالمادى٬ يورغون آرقين قوللارداTab qalmadı, yorqun arqın qollarda
كؤرپه لرى قويدوق بير٬ بير يوللارداKörpələri qoyduq bir bir yollarda
گؤى اوزونه چيخدى كؤرپه فغانلارGöy üzünə çıxdı körpə fəqanlar
گلمز اولسون٬ گلمز اولسون او آنلار!Gəlməz olsun, gəlməz olsun o anlar

آناوطن آيرى ايدى بيزلردنAnavətən ayrı idi bizlərdən
صاحيبسيزديك٬ ياش دينمه زدى گؤزلردنSahibsizdik, yaş dinməzdi gözlərdən
بيز قاچديقجا٬ دوشمان چيخدى ايزلردنBiz qaçdıqca düşmən çıxdı izlərdən
باشسيز قاليب دؤرد بير يانا داغيلديقBaşsız qalıb dörd bir yana dağıldıq
سونرا گليب كوللوك كنده ييغيلديقSonra gəlib Küllük dındı yığıldıq

چاخيرچى´دا قوردورونجا سنگرىÇaxırçıda qurdurunca səngəri
ايسماييل بى٬ امير وئردى "دؤن گئرى!"İsmayıl bəy, əmir verdi dön geri
موجاهيدلر آتيلديلار ايله رىMucahidlər atıldılar iləri
نه چاره كى٬ شهيد دولدو سنگرلرNə çarə ki, şəhid doldu səngərlər
بير اوردويلا دؤيوشموشدو بو ارلر!Bir orduyla döyüşmüşdü bu ərlər

دوشمان چوخدو٬ سنگرلرى يارديلارDüşman çoxdu, səngərləri yardılar
اويخوسوندا كوللوك كندى سارديلارUyxusunda Küllük kəndi sardılar
اسماييل بى ان اؤنده يدى٬ ووردولارİsmayıl bəy ən öndəydi, vurdular
دوشدو ميللت ارمنى´نين آغيناDüşdü millət Erməninin ağına
قان سولاندى٬ سانكى كوللوك باغيناQan sulandı, sankı Küllük bağına

هر طرفده وحشت٬ يانقين٬ جينايتHər tərəfdə vəhşət, yanqın, cinayət
جننت اييدير ويران اولدو نهايتCənnət İydir viran oldu nəhayət
اولو تانريم٬ سندن بيزه هيدايت!Ulu Tanrım, səndən bizə hidayət
مظلوم خالقى دوشمانلارا دوغراتما!Məzlum xalqı düşmanlara doğratma
تورك يوردونا آلچاقلارى اوغراتما!Türk yurduna alçaqları uğratma

گؤيلرينه چيخسين آرتيق بو آهيم!Göylərinə çıxsın artıq bu ahım
گوناهيميز چوخدور٬ ائوئت آللاهيم!Günahımız çoxdur, evet Allahım
هانى منيم سونگوم٬ توپوم٬ سيلاحيم؟Hanı mənim süngüm, topum, silahım
سنه لرجه نه دن بئله اويودوق؟Senələrcə nədən belə uyuduq
بيز كى شانلى اوغوزلارين سويويدوق!Biz ki şanlı Oğuzların soyuyduq

ندن دوشمان دوستلوغونا اينانديق؟Nədən düşman dostluğuna inandıq
ندن يارب٬ ندن بئله دوغرانديق؟Nədən ya Rəb, nədən belə doğrandıq
يئته ر آرتيق٬ تاريخدن ده اوتانديقYetər artıq, tarixdən də utandıq
تورك خالقينى نامردلره ازديرمه!Türk xalqını namərdlərə əzdirmə
يوردسوز قويوب دييار دييار گزديرمه!Yurdsuz qoyub, diyar diyar gəzdirmə

ياواش ياواش سؤندو بوتون يانغينلارYavaş yavaş söndü bütün yanqınlar
نه قالدى كى٬ يانسا ذاتن نه چيخار؟Nə qaldı ki, yansa zatən nə çıxar
توپ سسلرى موژده له دى٬ ساواش وار!Top səsləri müjdələdi, savaş var
بكله يه ركن٬ بيزلر موتلو يارينىBəkləyərkən bizlər mutlu yarını
قورخو ساردى وحشت هايدوتلارينىQorxu sardı vəhşət haydutlarını

قارشى داغلار بيره ر بيره ر اوياندىQarşı dağlar birər birər oyandı
دان يئرلرى قان رنگينه بوياندىDan yerləri qan rənginə boyandı
تورك اوردوسو! تورك اوردوسو داياندى!Türk ordusu, Türk ordusu dayandı
توپ سسلرى اوفوقلارى ساراركنTop səsləri ufuqları sararkən
محمدجيكلر دوشمانلارى داراركنMəhmədciklər düşmanları dararkən

توپ٬ توفكله ياخيب ييخان بو يوردو٬Top, tüfəklə yaxıb yıxan bu yurdu
توپ٬ توفكسيز يوللاردا قاچييوردو!Top, tüfəksiz yollarda qaçıyordu
؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ (بو ميصراع دوشوبدور)
؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ (بو ميصراع دوشوبدور)
؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ (بو ميصراع دوشوبدور)

آراز ايچدى دوشمانلارين قانينىAraz içdi düşmanların qanını
آلدى ميللت اوجا اينتيقامينىAldı millət uca intiqamını
؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ (بو ميصراع دوشوبدور)
اوفوقلارا چكيليركن آل بايراقUfuqlara şəkilirkən al bayraq
يئنى باشدان خالق اولوندو بو تورپاق!Yeni başdan xalq olundu bu torpaq

گئرچه يه هو!!!!

This page is powered by Blogger. Isn't yours?