ضييا صدر`ه يانيت: گونئي آزهربايجان`ين ائرمهني و قاراباغ سورونلاري
مئهران باهارلي
مئهران باهارلي
قاراباغ سورونو چؤزومو حاققيندا – كولتوره‌ل اؤزه‌ركليكده‌ن فئدئرال ياپييا، حتتا باغپمسيز اولماسينا ده‌ك- فرقلي دوشونجه‌له‌ر اؤنه سوروله‌بيله‌ر. آنجاق بو سورون، گونئي آزهربايجان- ايراندا ياشايان تورك خالقينين ميللي سورونو دئييلدير دئمه‌ك، اولايي تمه‌لده‌ن يانليش آنلاماق دئمه‌كدير. سايين ضياء صدرالاشرافي گوناز تيوي ايله ياپديغي بير سؤيله‌شيسينده بو يانيلقييا دوشموش و قاراباغ سورونونون گونئي آزهربايجان و ايراندا ياشايان تورك خالقينين ميللي سورونو اولماديغيني ايدديعا ائتميشدير.
قاراباغ سورونو گونئي آزهربايجان`ين دا ميللي سورونودور: قاراباغ سورونو، بيزيم بؤلونموش بير ميلله‌ت اولدوغوموزو گؤز اؤنونده توتاراق- كيمليك و اخلاقي آچيلاردان بيزيم ده ميللي سورونوموز ساييلير. بونا اك اولاراق، بو سورونون سيياسي آچيدان دا بيزيم ميللي مساله‌ميز حالينا گتيريلمه‌سي و گونئي آزهربايجان- ايراندا جره‌يان ائده‌ن تورك ميللي حره‌كه‌تينه اكله‌نمه‌سي، اولدوقجا دوغرو، يارارلي و گره‌كلي بير سيياسي تاكتيكدير.
باشدا بونا گؤره كي بيز ميللي مساله‌ميزي بؤلگه‌سه‌ل و اولوسلارآراسي بير سورون حالينا چئويرمه‌ليييك. بيزيم ميللي مساله‌ميزين بؤلگه‌سه‌ل و اولوسلارآراسيلاشمادان چؤزومه قاووشماسي اولاناقسيزدير. قاراباغ سورونو گونئيين ميللي دئموكراتيك حره‌كه‌تينه قوشماق، گونئيين سورونونو قافقازلارا و قافقازلارين سورنونو اورتادوغويا داشييار، بونلاري بير بيرينين اوزانتيسي حالينا گتيره‌ر. من عئيني كيمليك، اخلاقي و سيياسي نده‌نله‌رده‌ن دولايي ايران`ين گونئي و قوزئي دوغوسو توركله‌ري ايله عيراق-سورييه توركمان اوجقار اوبالاريميزين (ديياسپورالاريميزين) سورونلاريني دا اؤز حره‌كه‌تيميزه اندئكسله‌نمه‌سينده‌ن يانايام، حتتا بونو گره‌كلي گؤروره‌م.
قاراباغ سورونونون گونئيده گئده‌ن ميللي دئموكراتيك حره‌كه‌ته داخيل ائديلمه‌سي و ايران ايسلام جومهورييه‌تينين قاراباغدا ايشغالچي و سوي قيريم ياپميش ائرمه‌نيستان`ا وئردييي دسته‌كله‌رين ايفشا ائديلمه‌سي، ديني اينانج و دويقولاري گوجلو اولان توركله‌رين ايران ايسلام جومهورييه‌تينده‌ن قوپماسينا و بو كسيمده ميللي بيلينجين گليشمه‌سينه ده كؤمه‌ك ائده‌ر.
بو اوزده‌ن ده قاراباغ سورونونا-ضييا صدر`ين ايدديعاسينين ترسينه- بوتون گونئي آزهربايجان-ايران توركله‌رينين سيياسي توپلانتيلاريندا- ايسته‌ر يورد ايچينده، ايسته‌ر يورد ديشيندا توخونولماسي گره‌كليدير.
ائرمهني سورونو: بيزيم تورك خالقي و گونئي آزهربايجان اولاراق اصلينده قاراباغ`ين دا پارچاسي اولدوغو، داها بؤيوك بير سورونوموز واردير. او دا ائرمهني سورونودور. ائرمهني سورونو قوزئي آزه‌ربايجاندا قاراباغ سورونو، گونئيده جيلوولوق-قاچاقلار اولايلاري و توركييه`نين دوغوسوندا آزهربايجان بؤلگه‌له‌رينده ييرمينجي يوز ايلين باشينداكي سوي قيريم اولاراق بليرگينله‌شسه ده، بونلار هاميسي عئيني سورونون پارچالاريدير. بو سورون ايسه، بيزيم ميللي سورونوموزدور. دوغرودور، ائرمهني سورونو شو آندا گونئي آزهربايجان اوچون، و اؤزه‌لليكله فارس و كورد سورونلاري ايله توتوشدورولدوغوندا، بيزه اؤنجه‌ليك داشيمايابيلير. آنجاق بو گرچه‌ك، بيزيم-ضييا صدر`ين ايدديعا ائتدييي كيمي- بئله بير ميللي سورونوموز يوخدور آنلامينا دا گلمه‌ز:
١-ائرمهني سيياسي و آيدينلاري ييرمينجي يوز ايلين باشلاريندا ايران`ين فئدئرال سيستئمه گئچيشيني انگه‌ل.له‌مه‌ك، تورك قاجار دئوله‌تيني ييخماق و فارسلاري ايقتيدارا داشيماقدا سون دره‌جه بليرله‌ييجي و ائتگيلي رول اويناميشلاردير. اونلار بوگون ده ايران`ين فئدئرال سيستئمه گئچيشي و تورك خالقينين ايقتيداردان پاي آلماسينا جيددي شكيلده قارشي قويورلار. بو آچيدان ايران`ين فئدئراللاشماسيني ايسته‌يه‌ن هر كس، ائرمهني سيياسه‌تله‌ري و ائرمهني انگه‌ليني اؤز قارشيسيندا بولاجاقدير. بو انگه‌ل ائر گئج آشيلماليدير.
٢-ائرمهني آيدينلاري، سيياسيله‌ري و بيليم آداملاري، فارس ميللييه‌تچيلييي و اؤزه‌لليكله پان ايرانيسمين، فارس كولونيياليسمي و آرييا عيرقچيليغينين اولوشوموندا اؤنه‌ملي رول اويناميشلاردير. بوگون ده هر بير پان ايرانيست و آشيري فارس ميللييه‌تچي اولوشومدا، ايسته‌ر سيياسي تشكيلات، ايسته‌ر آكادئميك مركه‌ز و ايسته‌ر مئدييادا، گوجلو ائرمهني وارليق و ائتگيسيني گؤرمه‌ك اولاسيدير. بو آچيدان آشيري فارس ميللييه‌تچيلييي و پان ايرانيسمه، فارس كولونيياليسم و آرييا عيرقچيليغينا قارشي اولان هر كس، ائرمهني سيياسه‌تله‌ري و ائرمهني انگه‌ليني اؤز قارشيسيندا بولاجاقدير. بو انگه‌ل ائر گئج آشيلماليدير.
٣-ائرمهني ائليتي، سيياسيله‌ري و آيدينلاري، پهله‌وي دؤنه‌مينده بو دئوله‌تله ياخين ايليشگيله‌رده بولونوپ و ايران`ي لوبنان`دان سونرا آسالا`نين ايكينجي سيغيناغينا چئويرمه‌ني باشارابيلميشله‌ردير. اونلار بوگون ده تئروروا بولاشميش فارس كؤكده‌ن دينچي حاكيمييه‌تينين ان قيزغين دسته‌كله‌ييجيله‌ري آراسيندا يئر آلماقداديرلار. بو آچيدان تئروريزمه قارشي اولان هر كس، ائرمهني سيياسه‌تله‌ري و ائرمهني انگله‌ليني اؤز قارشيسيندا بولاجاقدير. بو انگه‌ل ائر گئج آشيلماليدير.
٤-بوگون ايراندا ائرمه نيله‌ر آكتيو بيچيمده ايران دئوله‌تينين آنتي تورك سيياسه‌تله‌ريني دسته‌كله‌يير و حتتا كؤروكله‌ييرله‌ر. بو آچيدان ايران ايسلام جومهورييه‌تينين كولونييال و عيرقچي سيياسه‌تله‌رينه قارشي اولان هر كس، ائرمهني سيياسه‌تله‌ري و ائرمهني انگه‌ليني اؤز قارشيسيندا بولاجاقدير. بو انگه‌ل ائر گئج آشيلماليدير.
٥-ائرمه‌نيله‌ر عئيني شئيي كورد ياييلماچيليغي اوچون ده گؤرمه‌كده‌ديرله‌ر. اونلار اؤزه‌لليكله باتي آزهربايجان اوستانين كوردوستان و اورمو`نون بير كورد شهه‌ري اولدوغونو دونيا چاپيندا تبليغ ائديرله‌ر. بو آچيدان تورك و آزهربايجان توپراقلاريني كورد ياييلماچيليغيندان قوروماق ايسته‌يه‌ن هر كس، ائرمهني سيياسه‌تله‌ري و ائرمهني انگه‌ليني اؤز قارشيسيندا بولاجاقدير. بو انگه‌ل ائر گئج آشيلماليدير.
٦-ائرمه‌نيستان دئوله‌تي و بو دئوله‌تين اوردوسونا باغلي آندرانيك كيمي ائرمهني گؤره‌وليله‌ر و قاچاقلار آدلي ائرمهني ياراقلي دسته‌له‌ري، ييرمينجي يوز ايلين باشلاريندا، گونئي آزهربايجان`ين اورمو و بير سيرا باشقا شهه‌رله‌رينده آسورو جيلوولارلا بيرليكده اون مينله‌رجه سيلاحسيز تورك اينسانيني، قادين، اوشاق و ياشلي دئمه‌ده‌ن توپلوجا قيرميشلاردير. ائرمه‌نيستان دئوله‌تي و ايراندا وار اولان ائرمهني تشكيلاتلار، بوگونه‌ده‌ك بو تاريخي سوروملولوقلارينا ائعتيراف ائتمه‌ميش و تورك خالقيندان دا عؤذور ديله‌مه‌ميشله‌ردير. ائرمه‌نيله‌رده‌ن بو ائعتيراف و بو عؤذور گلمه‌ديكجه، گونئي آزهربايجان و ايراندا ياشايان تورك خالقينين ائرمهني خالقي و ائرمه‌نيستان دئوله‌تي ايله نورمال و سورونسوز ايليشگي قورابيلمه‌سي اولاناقسيزدير. بو ائعتيراف و عؤذورون يوخلوغو، بيزيم ائرمهني سورونوموزون اؤنه‌ملي بير پارچاسيدير.
ائرمه‌نيله‌ر بؤلگه‌ده‌كي ايسلام كؤكده‌ن دينچيليييني كؤروكله‌ييرله‌ر: ائرمه‌نيله‌ر گنه‌ل بير ايستيراتئژي دوغرولتوسوندا، چئوره‌له‌رينده‌كي اؤلكه‌له‌رين، قافقاز`ين موسه‌لمان بؤلگه‌له‌ري، ايران، توركييه و آزهربايجان`ين دينچي قوروبلارجا يؤنه‌‌تيلمه‌سيني ايسته‌ييرله‌ر. اونلار بو دوغرولتودا گوجلو بير بيچيمده ايراندا فارس ايسلام جومهورييه‌تيني، آزهربايجان جومهورييه‌تينده ايرانا باغلي دينچي قوروپلاري و توركييه‌ده آكپ ايقتيداريني دسته‌كله‌ييرله‌ر.
ائرمه‌نيله‌ره گؤره قونشو موسه‌لمان اؤلكه‌له‌رده ايسلامي دينچي حاكيمييه‌تله‌ر، ميللي چيخارلار يئرينه داها چوخ اوممه‌ت آنلاييشي ايله حره‌كه‌ت ائده‌جه‌كله‌رينده‌ن دولايي، بورالاردا اولوشان و ائرمه‌نيله‌ري تهديد ائده‌بيله‌ن تورك ميللييه‌تچي آخيملاري ائتگيسيزله‌شديره‌جه‌كله‌ر.
دينچي حاكيمييه‌تله‌رينين ائرمه‌نيله‌ره اولان ايكينجي خئيري، باتي دونياسي و روسيايا ائرمه‌نيستان`ي دينچي ايسلام دئوله‌تله‌ري آراسيندا قوشاديلميش گؤسته‌رمه ايمكاني ياراتمالاريدير. بئله‌جه سؤزده معصوم خيريستييان ائرمه‌نيله‌ر، وحشي شريعه‌تچي موسه‌لمانلارا قارشي باتي-روسييا و خيريستييان دونياسينين سونسوز سمپاتيسيني قازانميش اولاجاقلار.
باشقا بير دئييشله ائرمهني سيياسه‌تله‌ري بؤلگه‌ده وار اولان و يا قورولماق ايسته‌نه‌ن بوتون لاييك سيستئمله‌ري تهديد ائتمه‌كده‌دير. بو آچيدان اورتادوغودا و اؤزه‌لليكله ايراندا لاييك بير سيستئم قورولماسيني ايسته‌يه‌ن هر كس، ائرمهني سيياسه‌تله‌ري و ائرمهني انگه‌ليني اؤز قارشيسيندا بولاجاقدير. بو انگه‌ل ائر گئج آشيلماليدير.
يوخاريدا سايديقلاريم ائرمهني سورونونو، گونئي آزهربايجان و تورك ميللي دئموكراتيك حره‌كه‌تينين ده سورونو حالينا گتيره‌ن باشليجا نده‌ندير. ضييا صدر`ين گونئي آزهربايجان`ين ائرمهني سورونو يوخدور، يا دا قاراباغ سورونو گونئي`ين ده ميللي سورونو دئييلدير ايدديعالار، پان ايرانيست ايدديعالاردير.
Ziya Sәdr`ә yanıt: Güney Azərbaycan`ın Qarabağ vә Erməni sorunları
Mehran Baharlı
Mehran Baharlı
Qarabağ sorunu çözümü haqqında – kültürəl özərklikdən federal yapıya, hətta bağımsız olmasına dək- fərqli düşüncələr önə sürüləbilər. Ancaq bu sorun, Güney Azərbaycan- İranda yaşayan Türk xalqının milli sorunu deyildir demək, olayı təməldən yanlış anlamaq deməkdir. Sayın Ziya Sərdr ül-Əşrafi Günaztv ilə yapdığı bir söyləşisində bu yanılqıya düşmüş və Qarabağ sorununun Güney Azərbaycan və İranda yaşayan Türk xalqının milli sorunu olmadığını iddia etmişdir.
Qarabağ sorunu Güney Azərbaycanın da milli sorunudur. Qarabağ sorunu, bizim bölünmüş bir millət olduğumuzu göz önündə tutaraq- kimlik və əxlaqi açılardan bizim də milli sorunumuz sayılır. Buna ək olaraqş bu sorunun siyasi açıdan da bizim milli məsələmiz halına gətirilməsi və Güney Azərbaycan – İranda cərəyan edən Türk milli hərəkətinə əklənməsi, olduqca doğru, yararlı və gərəkli bir siyasi taktikdir.
Başda buna görə ki biz milli məsələmizi bölgəsəl və uluslararası bir sorun halına çevirməliyik. Bizim milli məsələmizin bölgəsəl və uluslarasılaşmadan çözümə qavuşması olanaqsızdır. Qarabağ sorununu Güneyin milli hərəkətinə qoşmaq Güneyin sorununu Qafqazlara və Qafqazların sorununu Ortadoğuya daşıyar, bunları bir birinin uzantısı halına gətirər. Mən eyni kimlik, əxlaqi və siyasi nədənlərdən dolayı İranın Güney və Quzey doğusu Türkləri ilə İraq- Suriyə Türkman ucqarobalarımızın (diyasporalarımızın) sorunlarını da öz hərəkətimizə əndekslənməsindən yanayam, hətta bunu gərəkli görürəm.
Qarabağ sorununun Güneydə gedən milli demokratik hərəkətə daxil edilməsi və İran İslam Cumhuriyətinin Qarabağda işqalçı və soyqırım yapmış Ermənistana verdiyi dəstəklərin ifşa edilməsi, dini inanc və duyquları güclü olan Türklərin İran İslam Cumhuriyətindən qopmasına və bu kəsimdə milli bilincin gəlişməsinə də kömək edər.
Bu üzdən də Qarabağ sorununa- Ziya Sәdrin iddialarının tәrsinә- bütün Güney Azərbaycan-İran Türklərinin siyasi toplantılarında – istər yurd içində, istər yurd dışında- toxunulması gərəklidir.
Erməni sorunu. Bizim Türk xalqı və Güney Azərbaycan olaraq əslində Qarabağın da parçası olduğu, daha böyük bir sorunumuz vardır. O da Erməni sorunudur. Erməni sorunu Quzey Azərbaycanda Qarabağ sorunu, Güneydə Cilovluq-Qaçaqlar olayları və Türkiyənin doğusunda Azərbaycan bölgələrində yirminci yüz ilin başındakı soyqırım olaraq bəlirginləşsə də, bunlar hamısı eyni sorunun parçalarıdır. Bu sorun isə bizim milli sorunumuzdur. Doğrudur, Erməni sorunu şu anda Güney Azərbaycan üçün, və özəlliklə Fars və Kürd sorunları ilə tutuşdurulduğunda, bizə öncəlik daşımayabilir. Ancaq bu gərçək, bizim – Ziya Sәdrin iddia etdiyi kimi- belə bir milli sorunumuz yoxdur anlamına gəlməz.
1-Erməni siyasi və aydınları yirminci yüz ilin başlarında İranın federal sistemə geçişini əngəlləmək, Türk Qacar devlətini yıxmaq və Farsları iqtidara daşımaqda son dərəcə bəlirləyici və etgili rol oynamışlarıdır. Onlar bugün də İranın federal sistemə geçişi və Türk xalqının iqtidardan pay almasına ciddi şəkildə qarşı qoyurlar. Bu açıdan İranın federallaşmasını istəyən hər kəs, Erməni siyasətlərini və Erməni əngəlini öz qarşısında bulacaqdır. Bu əngəl er gec aşılmalıdır.
2-Erməni aydınları, siyasiləri və bilim adamları, Fars milliyətçiliyi və özəlliklə Paniranismin, Fars koloniyalismi və Ariya ırqçılğının oluşumunda önəmli rol oynamışlardır. Bugün də hər bir Paniranist və aşırı Fars milliyətçi oluşumda, istər siyasi təkilat, istər akademik mərkəz və istər mediyada, güclü Erməni varlıq və etgisini görmək olasıdır. Bu açıdan aşırı Fars milliyətçiliyi və Paniranismə, Fars koloniyalism və Ariya ırqçılığına qarşı olan hər kəs, Erməni siyasətləri və Erməni əngəlini öz qarşısında bulacaqdır. Bu əngəl er gec aşılmalıdır.
3-Erməni eliti, siyasiləri və aydınları, Pəhləvi dönəmində bu devlətlə yaxın ilişgilərdə bulunub və İranı Lübnandan sonra ASALAnın ikinci sığınacağına çevirməni başarabilmişlərdir. Onlar bugün də terora bulaşmış Fars kökdən dinçi hakimiyyətinin ən qızqın dəstəkçiləri arasında yer almaqdadırlar. Bu açıdan terorizmə qarşı olan hər kəs, Erməni siyasətləri və Erməni əngəlini öz qarşısında bulacaqdır. Bu əngəl er gec aşılmalıdır.
4-Bugün İranda Ermənilər aktiv biçimdə İran devlətinin anti Türk siyasətlərini dəstəkləyir və hətta körükləyirlər. Bu açıdan İran İslam Cumhuriyətinin koloniyal və ırqçı siyasətlərinə qarşı olan hər kəs, Erməni siyasətləri və Erməni əngəlini öz qarşısında bulacaqdır. Bu əngəl er gec aşılmalıdır.
5-Ermənilər eyni şeyi Kürd yayılmaçılığı üçün də görməkdədirlər. Onlar özəlliklə Batı Azərbaycan ostanının Kürdüstan və Urmunun bir Kürd şəhəri olduğunu dünya çapında təbliğ edirlər. Bu açıdan Türk və Azərbaycan topraqlarını Kürd yayılmaçılığından qorumaq istəyən hər kəs, Erməni siyasətləri və Erməni əngəlini öz qarşısında bulacaqdır. Bu əngəl er gec aşılmalıdır.
6-Ermənistan devləti və bu devlətin ordusuna bağlı Andranik kimi Etməni görəvlilər və Qaçaqlar adlı Erməni yaraqlı dəstələri, yirminci yüz ilin başlarında Güney Azərbaycanın Urmu və bir sıra başqa şəhərlərində Asoru Cilovlarla birlikdə on minlərcə silahsız Türk insanını, qadın, uşaq və yaşlı demedən topluca qırmışlardır. Ermənistan devləti və İranda var olan Erməni təşkilatlar, bugünə dək bu tarixi sorumluluqlarına etiraf etməmiş və Türk xalqından da özür diləməmişdir. Ermənilərdən bu etiraf və bu özür gəlmədikcə, Güney Azərbaycan və İranda yaşayan Türk xalqının Erməni xalqı və Ermənistan devləti ilə normal və sorunsuz ilişgi qurabilməsi olanaqsızdır. Bu etiraf və özürün yoxluğu, bizim Erməni sorunumuzun önəmli bir parçasıdır.
Ermənilər bölgədəki İslam kökdən dinçiliyini körükləyirlər. Ermənilər gənəl bir istirateji doğrultusunda, çevrələrindəki ölkələrin, Qafqazın müsəlman bölgələri, İran, Türkiyə və Azərbaycanın dinçi qurublarca yönətilməsini istəyirlər. Onlar bu doğrultuda güclü bir biçimdә İranda Fars İslam Cumhuriyәtini, Azәrbaycan Cumhuriyәtindә İrana bağlı dinçi qurupları vә Türkiyәdә AKP iqtidarını dәstәklәyirlәr.
Ermənilərə görə qonşu Müsəlman ölkələrdə İslami dinçi hakimiyətlər, milli çıxarlar yerinə daha çox ümmət anlayışı ilə hərəkət edəcəklərindən dolayı, buralarda oluşan və Erməniləri təhdid edəbilən Türk milliyyətçi axımları etgisizləşdirəcəklər.
Dinçi hakimiyətlərinin Ermənilərə olan ikinci xeyri, batı dünyası və Rusyaya Ermənistanı dinçi İslam devlətləri arasında quşadılmış göstərmə imkanı yaratmalarıdır. Beləcə sözdə məsum Xırıstiyan Ermənilər, vəhşi şəriətçi Müsəlmanlara qarşı batı-Rusya və Xırıstiyan dünyasının sonsuz səmpatisini qazanmış olacaqlar.
Başqa bir deyiışlə Erməni siyasətləri bölgədə var olan və ya qurulmaq istənən bütün laik sistemləri təhdid etməkdədir. Bu açıdan Ortadoğuda və özəllilkə İranda laik bir system qurulmasını istəyən hər kəs, Erməni siyasətləri və Erməni əngəlini öz qarşısında bulacaqdır. Bu əngəl er gec aşılmalıdır.
Yuxarıda saydıqlarım Erməni sorununu, Güney Azərbaycan və Türk milli demokratik hərəkətinin də sorunu halına gətirən başlıca nədənlərdir. Ziya Sәdr`in Güney Azәrbaycanın Ermәni sorunu yoxdur, ya da Qarabağ sorunu Güney`in dә milli sorunu deyildir iddiaları, paniranist iddialarıdır.
